Ağacın Sanatını Yapmak

5 Mart - 4 Nisan 2021 Nevmekân Sahil
40 yılı aşan sanatsal birikimini bu sergi ile bir araya getiren Suat Yazıcı, eserlerindeki incelik, ruh ve tabiat sevgisini “Ağaçla Bir Ömür” perspektifi ile sanatseverlerin beğenisine sunuyor.

Ahşap ustası Suat Yazıcı’nın 1980’den bu yana ürettiği işlerden bir seçkiyi sergilediği Ağaçla Bir Ömür ahşap işçiliğinin çeşitli örneklerini ve sanatçının farklı dönemlerdeki meraklarını yansıtarak izleyicilere geniş bir yelpazede örnekler sunuyor.

Osmanlı sonrası, erken Cumhuriyet dönemi ev kültüründeki bölgesel farklılıklar Suat Yazıcı’nın öz yaşam öyküsünden de izlenebilir. Yazıcı’nın kendi anlatımıyla doğup büyüdüğü evde gördüğü, mobilya tanımına uygun parçalar sandıklar ve sofra altlıklarından ibarettir. Sandıkların Anadolu evinde en önem atfedilen mobilya olarak korunduğu, gerek çeyizlik gerekse tohumluk olarak kullanıldığı, bu işlevleriyle de en özenilen, usta işi üretilen ve en çok bezenen parçalar olduğu söylenebilir. Yine Anadolu’da sandığa eşlik edebilen rahleler ve daha çok mimari unsurlar olarak karşımıza çıkan yüklük kapakları, nişler ve pervazlar bulunur.

Erken Cumhuriyet dönemi eğitim politikalarının bir tezahürü olarak Yazıcı’nın da ahşap eğitimi bu örneklerle ve yerel ağaçlarla sınırlı kalmış ancak sıkı bir işlik terbiyesiyle birlikte aktarılmıştır. Sanatçı, olasılıkla bölgede yetişecek öğrencilerin (zanaatkârların) ihtiyaç duyacağı donanımın bu olduğuna dair inanış nedeniyle yerel kalan eğitiminin yetersizliğini ancak İstanbul’daki atölyeye geldiğinde fark edecektir. Bingöl Sanat Enstitüsü’nde tastamam edindiği en önemli şey ağaç işçiliğine olan tutkusu olmuştur. İstanbul Kuledibi’ndeki Hayri Yazıcı atölyesinde kendisini ustalara teslim eder. İki yıl sonra Ankara Yüksek Teknik Öğretmen Okulu sınavlarında İstanbul’daki atölyede usta çırak düzeni içinde öğrendikleriyle dönemin öğretmenlerinden övgüler alacaktır. İstanbul’daki atölye ise bu okumuş çıraklarından proje ve teknik çizim konusunda destek görecek, kalkınacaktır. Bu iki tedrisattan birlikte geçmiş olmanın Suat Yazıcı’nın sanatı üzerinde olumlu etkileri olduğunu teslim etmek gerek. İki ekolün sanatçıda sentezlenmesi asıl avantajı olmuştur ki bu ve benzer örneklerin daha evrensel bir sanat eğitimi için yol gösterici olması düşünülmelidir.

Suat Yazıcı’nın malzeme bilgisinin artması, farklı dönemleri temsil eden çeşitli nitelikte mobilyalarla tanışması İstanbul’dadır. Bu atölyede dönemin Fransız etkisindeki mobilyalarını stil ve teknik olarak görüp tanıyacak, mobilya formları, bunların süslemeleri ve üretim teknikleri üzerine geniş bir repertuvara kavuşacaktır. Öte yandan sanatçı Anadolu ahşap sanatının, çeyiz sandığının kıymetini de unutmaz. Bugün sergilenen yapıtlar arasında hem koleksiyonun nüvesini oluşturan hem de ahşap işlerini bir sanat olarak okumakta ve ele almakta kendisine ilham verdiği için sanatçının en önde gelen eser saydığı yine bir çeyiz sandığı paneli olmuştur.

Sanatçının çok yönlülüğünü yansıtacak biçimde zengin ve farklı parçalardan oluşan külliyatı değişik şekillerde gruplanabilir. İşlevlerine göre münferit mobilyalar, mimari unsurlar, bezemeler ya da üst yüzey işlemleri bakımından cilalı, varaklı ve boyalı işler ana başlıkları altında ele alınabilecek bu yapıtlar bir bütün olarak Suat Yazıcı’nın yaşamı ve sanatını olduğu kadar Anadolu ve İstanbul’un, kent ve kırsalın ahşap işlerine yaklaşımlarını da bir elden görmeyi sağlıyor.

Sergide yer alan Edirnekâri tekniğiyle renklendirilmiş ahşap işlere bakıldığında Suat Yazıcı’nın geleneğe olan merakı, yeni teknikler öğrenmekteki hevesi ve bu tekniklerin dosdoğru ve özgün hallerine varmaktaki ısrarının yenilikçiliğiyle nasıl harmanlandığını görmek mümkün. Geleneksel olarak kabartma ya da oyma ile hacimlendirilmemiş yüzeylerde uygulanan bezeme tekniği Edirekâri’nin renk estetiğini ve formlarını oyma ahşapla birleştirerek uygulaması, sergilenen boyalı işlerde Yazıcı’nın asıl katkısıdır. Resim sanatçısı Fikri Kaya’yla birlikte tasarlanıp uygulanmış bu işler boya altından ahşap dokusunun görüldüğü bir saydamlıkta çalışılmıştır. Edirnekâri’nin geleneksel formu olan çiçek buketi ahşap üzeri oyma şeklinde yeniden can bulmuştur. Böylelikle her iki stilin güçlü yönleri bir araya gelerek Yazıcı’ya ait bir dilin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Edirnekâri renklendirmelerin Suat Yazıcı’nın yapıtları arasında yeni bir soluk olduğunu, sanatçının “dersini çalışmayı sürdürdüğünü” söylemekten çekinmemek gerek.

Varaklı işlere bakıldığında ise çok daha doygun, daha olgunlaşmış, kuvveti anlaşılmış bir estetikle karşılaşıyoruz. Bunda elbette varak işinin İstanbul mobilya ve dekorasyonunda daha yaygın ve daha bilinçli olarak kullanılagelmesinin ve dolayısıyla Suat Yazıcı’nın bu malzemeyle çok daha uzun zamandır daha yakından çalışmış olmasının etkisi var.

Varaklı işlerle ilgili yaygın bir yanlış görüş varağın değersiz görülen malzemeyi örtmek, onu gizlemek ve altın yaldızıyla ona değer kazandırmak için kullanılan bir araç olduğu yönünde. Oysa Suat Yazıcı’nın varaklı parçalarında varağın kendisini göstermesine izin veren doğru seçilmiş ahşabın, yine varak çalışmaya izin veren, varağın katkı sağlayacağı bir oyma tekniğiyle işlendiğini görüyoruz. Varağı ahşabı gizlemek ve örtmek, süslemek için değil, ahşabın da varak gibi bir parçası olduğu toplam yapıtı yükseltmek için kullanma ustalığına erişmiş bir el bu yapıtların sahibi.

Sergide varağın dönüştürücü etkisini kavramamıza izin veren iyi bir örnek aynı formun cilalı ve varaklı örneklerinin görüldüğü tırnaklı aynalardır. Bunlar yan yana değerlendirildiğinde aynı formda yakalanan farklı enerjilerin, biri diğerinden üstün olmamak kaydıyla, nasıl dönüştüğü izlenebiliyor. Varağın ışık yayan, tabiri caizse, kabartan, fokurdatan, ayna çerçevesini sınırlarından taşırarak izleyiciye doğru yayan coşkulu etkisine karşın, ahşap malzemeyi önceleyen, onun sahip olduğu içkin özellikleri ortaya koymayı tercih eden cilada oyma formunun daha keskin, daha tanımlanabilir, doygun bir hal aldığı görülür. Cilalı ayna çerçevesi gerek seçilmiş ahşap malzemenin gerek bu ağaca uygulanan kusursuz ve dengeli oyma işçiliğinin ağırbaşlı sunumunudur. Cilalı parçaların varaklı parçalardan daha az gösterişli olmadığını ortaya koyması açısından bu parçalara yakından bakmak önemlidir. Yine de ortada belirgin bir farklılık vardır. Varak, yarattığı dışa doğru yönelen ışıkla daha açık bir kompozisyona ve bu açık kompozisyonun getirdiği duygu durumlarına izin verirken cila daha kapalı, daha içe dönük bir kompozisyonla malzemeyi, işçiliği ve kompozisyonun kendi içsel bütünlüğünü ortaya koyan bir dile sahiptir ve bunun getirdiği duyguları çağrıştırır.

Ahşabın cilalanması, alternatiflerine nazaran yalın görünmesine rağmen son derece teferruatlı, kullanılan ahşap malzemeyi olduğu kadar üst yüzey işlem malzemelerini yakından tanımayı gerektiren, bu malzemeye mutlak hakimiyetin şart olduğu bir işlem. Cilayı yalnız bir koruyucu, salt bir parlatıcı olarak düşünmemek gerek. Sergide cila ustası Niyazi Münüklü’nün elinden çıkma örneklerle temsil edilen cilalı parçalarda farklı cila tekniklerinin gerek ahşap yüzeyler gerekse parçanın bütünü üzerindeki etkisi izlenir.

Oyma panelli sedir çeyiz sandığında mum cilanın ağacın dokusunu ortaya koymaktaki mütevazı hüneri görülüyor. Burada “cila” bir ışıltı oluşturup gözü kamaştırmıyor. Böylelikle ışık kırılmalarıyla gerek enfes oymanın gerek ahşap dokusunun detaylarını bize kaybettirmeyen bir özelliği var. Sedirin nefes almasını engellemediğinden bizi kokusundan da mahrum etmiyor.

Fransız üslubunda çalışılmış marqueterie ayrıntıları da bulunan parçalar için ise gomalak cila tercih edilmiş. Gomalak uygulamasının mum cilanın aksine zarif ayrıntılı, ince işli bu parçalara gövde kazandıran, onların yalın tasarımlarını ortaya koyan bir dokusu var. Cila yüksekliği ya da dilerseniz derinliği, ahşabın dokusu üzerinde bir mercek işlevi de görerek kök kaplamaları canlandırıyor. Suat Yazıcı’nın ağacı önceleyen estetik ve tekniğinde, ahşap bilgisinin doruğa çıktığı bu sanatçıda, malzemenin cilayla ortaya konduğu fakat çıplak bırakılmadığı sergideki cilalı parçaların en doğru tarifi. İzleyiciyi ahşapla ve ahşap işçiliğiyle samimi bir ortama, gerçek bir yakınlığa getirirken ahşabı izleyiciye karşı savunmasız bırakmıyor. Bu elbette sergide olduğu kadar Yazıcı’nın elinden çıkmış mekanlarda da hissedilen, sanatçının üslubunun bir tarifi de olabilir.

Ağaçla Bir Ömür sergisinde izleyiciyle buluşan mobilyalar farklı dönemlerden, farklı dekorasyon stillerinden seçilmiş parçalar. Yazıcı, bu seçkiyle bir yandan Ağaç İşleri Atölyesi’nin becerilerinin geniş yelpazesini ortaya koyarken diğer yandan ağaç işçiliği teknolojisini de gözler önüne seriyor. Sergiyi gezenlerin bu alandaki görgüsünü yükseltmek amacını sezmemek mümkün değil. Örneğin, tamamlanmamış—yapısal unsurlarını ortada bırakan—parçalar bir küpeşte örneğinde ya da bir masa ayağında karşımıza çıkabiliyor. Masa ayağına yakından bakılacak olursa kendiliğinden çok mukavim bir malzeme olduğuna inandığımız ahşabın becerilerinin aslında usta ellerde nasıl yükseltildiğini görüyoruz. Dışarıdan yekpare bir ahşap kütüğünden oyulmuş izlenimi veren bu masa ayağının teknolojisinin bambaşka olduğu, üstün bir ahşap işçiliğiyle çatılmış parçaların mukavemeti arttırdığı ve bu ahşap örneğe ağacın sahip olduğundan daha fazla becerinin Suat Yazıcı eliyle kazandırıldığı görülebilir.

Özgünlük konusu Suat Yazıcı’nın üretiminde önemli bir başlık. Zanaat eğitiminin dağarcığındaki yapılanı yeniden yapma, yaparak öğrenme ve deneyim kazanma vurgusu kendini her daim ders çalışan bir öğrenci olarak kabul eden sanatçı için ustalığında da sürmüş. Sanatlı bulduğu örnekleri rölöve etmek bunların üretimlerini baştan ele almak onlara yeniden hayat vermek kimi zamansa hayata dönmelerini sağlamak isteyen Yazıcı müzayedelere çıkmış eserlerden, in situ mimari unsurlara kadar gönlünü kazanmış ahşap işlerini derlemiş ve yeniden ele almış. Zaman zaman atölyede doğrudan müşterilerin talepleriyle üretilen replikalar dahi buradan ayrılırken muhakkak Suat Yazıcı’nın imzasını taşıyacak şekilde “düzeltilmiş.” İki örneği sergilenen asimetrik, Barok tarzda şövalelere baktığımızda, Yazıcı’nın bunların formlarını korurken, geliştirilebilir bulduğu orijinalleri yeniden ele aldığını ve strüktürlerine yaptığı düzeltmelerle şövaleleri eskisinden güçlü ve dengeli hale getirerek onlara daha uzun ömürlü olma fırsatını verdiğini görüyoruz. Bu müdahaleler göze görülmeyen ancak ustayı tatmin eden dokunuşlar. İzleyenin gözünde eskisi ile yenisi, orijinaliyle derlemesi arasından görünür bir farklılık olmamakla birlikte ikincisinin yaşam koşulları, becerileri ve aslında varoluşu zenginleştirilmiş oluyor. Bu güçlü ama gizli dokunuşta bir yandan mesleğe bir yandan malzemeye hürmetin ve aslında ahi ahlakının izleri takip edilir.

Mobilyalardan ayrılıp panolara baktığımızda yine kendi içsel kusursuzluğu tasdik olunmuş yapıtların Suat Yazıcı’nın keskisinin ucunda yeni bir medyumda yorumlanmalarına tanık oluyoruz. Önce, sadece ünlü değil çok usta, çok mahir hattatların elinden çıkma Türk İslam sanatının şaheserleri arasından yapılmış bu seçkinin arkasındaki anlayış ve gözün hakkını vermek gerek. Nadide yazılar, ahşaba kusursuz şekilde uygulanmış. Buradaki kusursuzluk gerek kullanılan malzemenin seçiminde gerek yazının çizgisel niteliğini ahşaba nakşederken gösterilmiş özende aranmalı. Mürekkep kadar ince bir ortamın yüksekliğini görebilen göz bunu ahşaba yansıtırken de bu nüansları kaçırmamış. Yazıcı’nın yeniden yorumladığı bu yazıların kaçını yakından görmek şansını yakaladığını bilemiyoruz. Yine de adeta yazan kalemin ucundaymışcasına yazıyla birlikte akan, hattatın enerjisini kendi keskisine yansıtan bir dokunuşu var. Özgün yapıtı iyi çözümleyen sanatçı, formu taşırken yeni ortamın ve özgün ortamın özelliklerini birbiriyle konuşturabilmiş. Bu anlamda sanatçının sadece ahşap oymacılığındaki becerisini değil dünyaya dönük estetik algısını, çözümleme yeteneğini, yeniye, öğrenmeye olan tükenmeyen açlığının meyvesini yapıtlarında görmek mümkün.

Sergide tamamlanmış ve kusursuzlaştırılmış olanı sunduğu kadar işlerin natamam hallerine de yer vererek düşünme ve üretim sürecini ortaya koymaktan çekinmeyen kendiyle barışık bir ustalığı görüyoruz. Hepsi, ağaca ömrünü verecek bir kişinin daha aklını çelebilmek için.